Odszkodowanie za represje w okresie PRL
Osoby sprzeciwiające się reżimowi komunistycznemu często płaciły wysoką cenę za swoją walkę o niepodległe państwo. Choć nic nie jest w stanie zrekompensować tysięcy ludzkich dramatów spowodowanych represjami ze strony władzy ludowej, istnieją narzędzia prawne pozwalające uzyskać odszkodowanie pieniężne za straty natury majątkowej oraz cierpienia psychiczne osób, które przyczyniły się do powstania niepodległej Polski.
Ochronę prawną osób które doświadczyły represji w latach 1944-1989 zapewnia tzw. ustawa lutowa (tj. ustawa z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Ustawa ta daje możliwość:
-
unieważnienia orzeczeń sądów i organów władzy ludowej, wydanych w okresie od 1 stycznia 1944 r. do 31 grudnia 1989 r. w określonych kategoriach spraw, w szczególności wobec osób represjonowanych w związku z działalnością na rzecz niepodległego państwa polskiego;
-
ubiegania się o rekompensatę pieniężną za szkodę i krzywdę powstałą wskutek represji stosowanych przez organy państwa.
Nasza kancelaria świadczy pomoc osobom represjonowanym oraz ich najbliższym. Reprezentujemy w postępowaniach o unieważnienie orzeczeń sądów i organów włądzy ludowej, jak również w sprawach o rekompensatę pieniężną za szkodę i krzywdę powstałą wskutek represji stosowanych przez organy państwa.
Poniżej dowiecie się Państwo:
- Komu przysługuje odszkodowanie lub zadośćuczynienie?
-
Kiedy można ubiegać się o rekompensatę pieniężną?
-
Za co przysługuje rekompensata pieniężna?
-
Ile wynosi rekompensata dla osób represjonowanych?
-
Ile kosztuje postępowanie o odszkodowanie za represje?
-
Gdzie i w jakim terminie należy zgłosić żądanie odszkodowania?
Komu przysługuje odszkodowanie lub zadośćuczynienie?
O rekompensatę finansową za doznaną szkodę materialną oraz krzywdę niematerialną, powstałą w okresie komunizmu, może ubiegać się:
-
Osoba, wobec której w okresie od 1 stycznia 1944 do 31 grudnia 1989 r. wydano orzeczenie w związku z jej działalnością niepodległościową, a następnie orzeczenie to zostało unieważnione;
-
Osoba prześladowana przez organy władzy radzieckiej w okresie stalinizmu (1944-1956);
-
Osoba, wobec której wydano decyzję o internowaniu w czasie stanu wojennego;
-
Osoba, którą w latach 1982-1983 wcielono do wojska za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego;
-
dziecko matki pozbawionej wolności, wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia, które przebywało wraz z matką w więzieniu lub innym miejscu odosobnienia lub którego matka w okresie ciąży przebywała w więzieniu lub innym miejscu odosobnienia.
Pamiętaj, że w razie śmierci wymienionych powyżej osób, uprawnienie do ubiegania się o odszkodowanie i zadośćuczynienie przechodzi na członków ich najbliższej rodziny – małżonka, dzieci i rodziców. Mogą oni we własnym imieniu wystąpić do sądu i domagać się rekompensaty za straty i cierpienia doznane przez osoby represjonowane w reżimie komunistycznym.
Kiedy można ubiegać się o rekompensatę pieniężną?
1. Unieważnienie orzeczenia wydanego w związku z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego
Najszerszą grupą osób pokrzywdzonych przez reżim komunistyczny stanowią osoby, wobec których w okresie 1944-1989 r. zostało wydane orzeczenie w związku z działalnością niepodległościową tych osób, a następnie zostało ono unieważnione. Pierwszym krokiem do uzyskania odszkodowania powinno być zatem wystąpienie do sądu o unieważnienie orzeczenia, które:
-
dotyczyło czynu związanego bezpośrednio z działalnością niepodległościową;
-
zostało wydane z powodu działalności niepodległościowej (np. gdy w ramach represji postawiono danej osobie fałszywe zarzuty popełnienia przestępstwa);
-
zostało wydane za opór przeciwko kolektywizacji wsi lub obowiązkowym dostawom.
Warto wiedzieć, że stwierdzeniu nieważności orzeczenia nie stoi na przeszkodzie wykonanie kary, zastosowanie amnestii lub abolicji, zatarcie skazania, akt łaski, przedawnienie, zadośćuczynienie, śmierć osoby represjonowanej, której orzeczenie dotyczy, zawieszenie postępowania lub (co do zasady) jego umorzenie.
Poza samą osobą represjonowaną, z wnioskiem o unieważnienie orzeczenia mogą wystąpić także jej krewni w linii prostej, przysposabiający lub przysposobiony, rodzeństwo oraz małżonek.
O stwierdzenie nieważności należy wystąpić do sądu okręgowego właściwego ze względu na miejsce wydania orzeczenia organu I instancji, co do którego toczy się postępowanie o unieważnienie. W braku tej podstawy, sprawę rozpoznaje odpowiednio Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie lub Wojskowy Sąd Okręgowy w Warszawie
Stwierdzenie nieważności orzeczenia nie tylko otwiera drogę do ubiegania się o rekompensatę pieniężną za represje, ale jest także równoznaczne z uniewinnieniem – a zatem w symboliczny sposób pozwala odzyskać cześć i dobre imię osób, które zostały niesłusznie skazane za ich działalność niepodległościową.
2. Represje w okresie stalinizmu (1944-1956)
Rekompensata przysługuje także tym osobom, które w okresie stalinizmu prowadziły działalność na rzecz niepodległego Państwa Polskiego. Odszkodowanie przysługuje każdemu, kto w związku z taką działalnością był nękany w jakikolwiek sposób przez organy radzieckie i doznał w związku z tym cierpień fizycznych, psychicznych lub strat majątkowych. Po śmierci tej osoby, odszkodowanie przysługuje jej potomkom.
Przez działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego należy rozumieć między innymi przynależność do organizacji ruchu oporu wobec władz komunistycznych, ale także udzielanie pomocy takim organizacjom oraz jej członkom – np. poprzez udzielenie noclegu, schronienia, pomocy materialnej, w związku z prowadzoną przez nie działalnością niepodległościową.
Odszkodowanie należy się w każdym przypadku, w którym tego rodzaju działalność spotkała się z odpowiedzią ze strony organów państwa – zatrzymanie takiej osoby, przetrzymywanie jej, pozbawienie wolności, a także nękanie przez służby bezpieczeństwa, zastraszanie, stosowanie tortur lub pozbawianie majątku.
Za co przysługuje rekompensata pieniężna?
Rekompensata pieniężna dla osób represjonowanych przysługuje zarówno za szkodę majątkową, jak i krzywdę niemajątkową.
Szkoda majątkowa może polegać m.in. na utracie pracy, majątku, dorobku życia, a także utracie możliwości uzyskania określonego dochodu (np. w przypadku utraty zdrowia spowodowanego represjami, a także pozbawienia wolności).
Krzywda niemajątkowa obejmuje zaś wszelkie cierpienia moralne i psychiczne związane z doznanymi prześladowaniami.
Poza odszkodowaniem i zadośćuczynieniem można domagać się także kwoty tytułem pokrycia kosztów symbolicznego upamiętnienia osoby represjonowanej, jeżeli jej śmierć była skutkiem wykonania orzeczenia uznanego za nieważne. Możliwy jest także zwrot mienia, które uległo przepadkowi lub zostało skonfiskowane na rzecz Skarbu Państwa.
Ile wynosi rekompensata dla osób represjonowanych?
Wysokość odszkodowania i zadośćuczynienia uzależniona jest od rozmiaru poniesionej szkody – wysokość straty poniesionych strat majątkowych oraz krzywd niematerialnych. Sąd weźmie pod uwagę okres trwania prześladowań, stopień ich nasilenia, ich charakter oraz ich wpływ na życie poszkodowanego.
Wysokość rekompensaty będzie zatem uzależniona od okoliczności konkretnego przypadku. Obecnie przyznawane przez sądy odszkodowania i zadośćuczynienia sięgają od kilkuset tysięcy do kilku milionów złotych, a z roku na rok wysokość rekompensat jest coraz wyższa – w 2020 r. osobom represjonowanym wypłacono łącznie ponad 60 milionów złotych.
Ile kosztuje postępowanie o odszkodowanie za represje?
Osoba ubiegająca się o odszkodowanie nie ponosi kosztów związanych z postępowaniem - koszty postępowania w sprawach objętych ustawą lutową, w tym z tytułu ustanowienia pełnomocnika, ponosi Skarb Państwa.
Gdzie i w jakim terminie należy zgłosić żądanie odszkodowania?
O rekompensacie pieniężnej z tytułu represji będzie orzekał sąd okręgowy, który wydał postanowienie o stwierdzeniu nieważności orzeczenia. Żądanie odszkodowania lub zadośćuczynienia należy zgłosić w terminie 10 lat od uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nieważności orzeczenia wydanego wobec osoby represjonowanej.